NIEUWE AUTORITEIT EN VERBINDEND GEZAG

Waarom Nieuwe Autoriteit en Verbindend Gezag?
In de moderne samenleving is behoefte aan een nieuwe invulling van het concept autoriteit. De gezagsuitoefening moet verenigbaar zijn met de waarden binnen de moderne, gedemocratiseerde samenleving.
Daarvoor is een krachtige, collectief gedragen autoriteit nodig, die mensen verbindt.
Belangrijk kenmerk van de gezagsuitoefening is, dat taal en gedragingen geweldloos zijn.
Nieuwe Autoriteit wordt ook wel Verbindend Gezag genoemd.

Wat wordt vaak onder (traditionele) autoriteit verstaan?
Autoriteit staat vaak synoniem voor macht en gehoorzaamheid.
Er is een hiërarchie die heldere lijnen uitzet.
De autoriteit of het gezag wordt als vanzelfsprekend gevolgd en men dient daaraan loyaal te zijn.
De traditionele denkwijze over autoriteit kenmerkt zich door afstand, disciplinering, ongelijkheid, en zo nodig dwang (angst).
In de huidige, vrije en pluralistische samenleving werkt de traditionele houding van gezagsuitoefening niet meer. Pogingen om verloren gegaan gezag in oude glorie te herstellen, zijn een utopie en kunnen zelfs verworden tot pure machtsuitoefening. Ook door degenen waarop gezag wordt uitgeoefend.
Een belangrijk verschil is, dat de nieuwe autoriteit is gebaseerd op ‘respect’, de traditionele autoriteit is gebaseerd op ‘eer.

Reactie op traditionele denkwijze over autoriteit
De omgang met elkaar is in de moderne samenleving  informeler en gelijkwaardiger geworden.
In reactie op de traditionele denkwijze over autoriteit is er ook een tendens om onderlinge verhoudingen vooral gezellig te houden.
De gedachte is, dat tussen de autoriteitsfiguur en degene waarover gezag wordt uitgeoefend, een vorm van verondersteld partnership bestaat.
Gezag is niet nodig. De oplossing zit in het psychologische begrip ‘motivatie’. Maar in de praktijk valt dat tegen.
Nieuwe autoriteit reageert hierop door het accent te leggen op verbinding tussen mensen. Autoriteit bezit je niet in je eentje.
Een belangrijk verschil is, dat de nieuwe autoriteit is gebaseerd op krachtig, collectief gedragen gezag

Wie ervaren verlies aan gezag of autoriteit?
Tal van mensen ervaren in de huidige samenleving verlies aan gezag of autoriteit. Denk aan leraren, leidinggevenden, ouders, artsen, hulpverleners, wetenschappers, rechters, ambtenaren, pastores, bestuurders, politie en anderen. Zij kunnen zich steeds minder op hun autoriteit, positie en/of deskundigheid beroepen.
Zij ervaren, dat  bij de uitoefening van hun functie een toenemende mate van verzet en een afnemende mate van vanzelfsprekende volgzaamheid en waardering optreedt.

Kenmerken Nieuwe Autoriteit
De gezagsuitoefening moet verenigbaar zijn met de waarden binnen de moderne, gedemocratiseerde samenleving. Belangrijke waarden zijn gelijkheid, autonomie, vrijheid van meningsuiting en diversiteit.
Daarvoor is een krachtige, collectief gedragen autoriteit nodig, die mensen verbindt, nabij is en toezicht houdt, rekening houdt met verschillen, mensen op eigen en collectieve verantwoordelijkheid aanspreekt, zich verzet tegen probleemgedrag en zelfdestructie, een cultuur van onderlinge steun en samenwerking stimuleert.
Kenmerkend voor de nieuwe autoriteitsfiguur is bovendien, dat zijn autoriteit of gezag niet als vanzelfsprekend wordt gezien. Voor zijn initiatieven moet hij (steeds) steun verwerven bij betrokkenen en hun omgeving. Zijn houding en handelen moeten in een moderne samenleving transparant zijn. De autoriteitsfiguur is dus dichtbij, biedt de mensen houvast en creëert dialoog met en tussen betrokkenen. Zijn gezagshouding is gericht op verbinding met en tussen mensen.
De regie over het met elkaar samenleven is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Alle betrokkenen doen daarbij mee.

Waar in de samenleving is behoefte aan een nieuwe autoriteitsfiguur?
De nieuwe autoriteitsfiguur ontwikkelt zich binnen verschillende gebieden in de samenleving. Denk aan het opvoeden, het onderwijs, de hulpverlening, het leidinggeven, het politiek bestuur, de dienstverlening, het overheidstoezicht, het omgaan met burgers, huurders, klanten.
Overal waar mensen met elkaar samenleven en samenwerken is een sterke behoefte aan het ontstaan van een nieuwe autoriteitsfiguur, die gebaseerd is verbinding en dialoog tussen mensen.

Welke kenmerken heeft de moderne samenleving?
In de moderne samenleving maakt de verticale hiërarchische ordening (steeds meer) plaats voor de horizontale beschavingsordening.
De horizontale beschavingsordening is een niet-hiërarchische ordening. Hierbij wordt het gedrag van mensen gereguleerd zonder hen aan andere mensen te onderwerpen. De gedragsregulering vindt plaats zonder dwang (angst), intimidatie, blinde gehoorzaamheid en/of brute kracht.
In de horizontale beschavingsordening zijn de dominante waarden gelijkheid, vrijheid en broederschap. Mensen kunnen bovendien kiezen uit een veelheid aan waarden en normen. In de huidige, vrije en pluralistische samenleving is de moraal gedemocratiseerd.

Hoe heeft het gedachtegoed over de nieuwe autoriteitsfiguur zich ontwikkeld?
Het gedachtegoed over de nieuwe autoriteitsfiguur is de afgelopen jaren geleidelijk aan ontwikkeld. Een belangrijke inspiratiebron is de sociaal-politieke benadering van Geweldloos verzet, die zijn wortels heeft in de strijd van Mahatma Gandhi en Martin Luther King tegen rassendiscriminatie.
De benadering van Geweldloos verzet is bijzonder vanwege enerzijds haar hoge morele principes en anderzijds het succes ervan in het tegengaan van escalatie.
Kenmerkend voor Geweldloos verzet is, dat zij het stellen van grenzen en het tonen van begrip voor de ander verenigt.

Voor Haim Omer, hoogleraar psychologie aan de universiteit in Tel Aviv, had en heeft Geweldloos verzet een belangrijke strategische waarde bij het aanpakken van problematisch gedrag van jongeren. In 2011 is zijn boek Nieuwe Autoriteit verschenen. Hierin geeft hij handvatten voor het ontwikkelen van een nieuw en krachtig opvoedingsmodel voor ‘het samen werken aan een krachtige opvoedingsstijl thuis, op school en in de samenleving’.
In zijn boek biedt hij een denkkader voor een nieuwe autoriteitsfiguur in de huidige, vrije en pluralistische samenleving.
Het gedachtegoed over de nieuwe autoriteitsfiguur wordt inmiddels toegepast in opvoeding, onderwijs en geestelijke gezondheidszorg.
De visie van Haim Omer over de nieuwe autoriteitsfiguur is toepasbaar overal waar mensen op de een of andere manier met elkaar samenleven en samenwerken.

Ankerfuncties voor nieuwe autoriteit en verbindend gezag
Bij het stimuleren van nieuwe autoriteit en verbindend gezag richten we ons niet op het gedrag van degene waarvoor de autoriteitsfiguur werkt, maar op de autoriteitsfiguur zelf.
Bij het vormgeven van de nieuwe autoriteitsfiguur kan gebruik worden gemaakt van ankerfuncties. Zij vormen de kernthema’s bij de ontwikkeling van nieuwe autoriteit en verbindend gezag.
De centrale ankerfuncties zijn:

. Autorisatie: de zeggenschap van de autoriteitsfiguur over anderen is begrensd door de bewegingsvrijheid waartoe hij is gemachtigd en draagvlak geniet. Volledige zeggenschap heeft hij alleen over zichzelf. Van eenzame autoriteit naar collectieve autoriteit.

. Waakzame zorg: de autoriteitsfiguur toont aandacht, aanwezigheid/nabijheid, toezicht en respect aan  degene waarover hij/zij het gezag uitoefent.

. Geweldloos verzet: de autoriteitsfiguur biedt weerstand tegen antisociaal gedrag, ziet af van vernederende maatregelen  en beschermt tegen risico’s van geweld, escalatie van antisociaal gedrag en geestelijke en lichamelijke schade.

. Verbinding en samenwerken: de autoriteitsfiguur is gericht op verbinding tussen mensen en alle betrokkenen dragen bij aan versterking van de onderlinge verbondenheid en samenwerking. De strijd tegen antisociaal gedrag, sociaal en psychisch geweld en dergelijke is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokkenen.

. Steunnetwerk: het optreden van de autoriteitsfiguur wordt gesteund en gedragen door een netwerk van collega’s, leidinggevenden en andere betrokkenen. De autoriteitsfiguur spreekt in termen van ‘wij’ in plaats van ‘ik’.

. Openheid en transparantie: antisociaal gedrag wordt niet geheim gehouden. Gebeurtenissen, maatregelen en resultaten worden benoemd en bekend gemaakt. Houding en handelen van de autoriteitsfiguur zijn transparant.

. Zelfonderzoek: de autoriteitsfiguur en betrokkenen zijn bereid om fouten toe te geven en te herstellen.